2.
Naatsorsuinermi periaatsip nassuiarnera
Nassuiaatit aammalu atornissaannut
piareersarnerat
Naatsorsueqqissaartarfiup
qallunaat paasisimasallit ataatsimiitsitaliaannit piitsuussutsimut suliami
nassuiaatit atorpai. Aningaasaatikilliortuuneq ima nassuiarneqarpoq:
”Pineqartoq
imaluunniit ilaqutariit malunnartumik ajornakusoornerusumik inunnut allanut
sanilliullugit inuunermi atugaqartuupput, atugarisallu pissakilliornermik
pissuteqarput, pingaartumik aningaasaqarnikkut. Ataavartumik aammalu pineqartoq
ilaqutariilluunniit periarfissaqanngillat imaluunniit killilimmik namminneq
kajumissutsimik atugarisat allanngortinnissaannut periarfissaqarput.” [1]
Aningaasaatikilliortunut
nassuiaat qallunaatut piitsuussutsimut killigititanut nassuiaat aallaavigalugu
atorneqarpoq. Nassuiaatilli atornera qallunaatuumiit allaanerussuteqarpoq,
misissuinermi nalunaarsuutit Kalaallit Nunaanni tigussaasut,
inatsiseqarnikkullu assigiinngissutsit pissutigalugit naatsorsuutillu ajornaatsuutinniarlugit.
Kalaallit
Nunaanni aningaasaatikilliortut misissornerini uku peqataatinneqarput:
· Pineqartoq ukiuni tulleriinni pingasuni isertitanut
killigititamit appasinnerusumik atoriaannarnik isertitaqarsimappat.
· Pineqartoq meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumi
ilinniartuunngippat imaluunniit ilaqutariinni inersimasoq meeqqat atuarfiannit
qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsinngippat.[2]
· Pineqartoq Utoqqaat Illuanni, plejehjemimi
imaluunniit innarluutilinnut inissiisarfimmi najugaqartutut allassimanngippat.
Ataani tunngavigineqartut itisilerneqarput:
Isertitanut nassuiaat
Isertitat atoriaannaat (isertitat akileraaruseriikkat aammalu isumaginnittoqarfimmit nuussinerit ilanngullugit) aallaavigalugit aningaasaatikilliorneq aalajangerneqarpoq.
Piffissami atuinissamut periarfissiisuni isertitat atoriaannaat naatsorsuisinnaanermut periarfissiipput.
Isertitat
atoriaannaat atuisinnaanermut tamakkiisumik periarfissiinngillat. Pingaartumik
inuiaqatigiinni minnerusuni nalilersorneqarpoq aningaasaqarnermut aalisarneq
piniarnerlu pingaaruteqartuusut. Saniatigut pisortat ikiorsiissutinik
aaqqissuussaqarput atuisinnaanermut sunniuteqartunik isertitanulli
atoriaannarnut ilanngullugit kisitaanngitsunik. Tassa isumaginninnikkut
ulluunerani paaqqinniffinni akiligassaanngitsumik inissallit aammalu
namminerisamik ineqarnermi tapiissutit attartortakkani ineqarnermut
tapiissutinut sanilliullugit isertitanut atoriaannarnut naatsorsukkanut
ilanngullugit kisitaanngitsut.
Ilaqutariit
aningaasaatikilliortut amerlanertigut Pisortanit ikiorsiissutit pillugit
Inatsisartut peqqussutaat nr. 15, 20. november
2006-imeersoq tunngavigalugu ikiorserneqartarput. Inatsit malillugu
ikiorsiisarnerni pisortani allaffissornikkut aammalu nalunaarsuinermi
periaatsit assigiinngitsut ilaqutariit akornanni aammalu pisortanit ulluunerani
ornittakkanut, eqqagassalerinermut il.il. atatillugit ilaqutariit ataasiakkaat
isertitaannut nalunaarsorsimasunut
sunniuteqarsinnaapput.
Pisortat
annermik ineqarnermut, sarfamut, imermut, kiassarnermut assigisaannullu
ikiorsiisarput. Taakku akii allanngoraangata isertitat sunnerneqartarput.
2018-imi sarfamut imermullu akit assigiissaarneqaqqilerput, tamatuma
kinguneranik inuit illoqarfinni assigiinngitsuni ikiorsiissutit
pisariaqartitaat millipput.
Taamatuttaaq
meeqqanut akilersuutit tigusisussap inuuniarneranut sunniuteqarsinnaapput.
Akilersuutinik A-nik tunniussisarneq (akilersuutinut tapit) meeqqap
isertitaanut nalunaarsorneqartanngilaq taamatullu ilaqutariit isertitaannut
kisitsinermi ilaatinneqarani. Akilersuut nalinginnaasoq meeqqamut ataatsimut
ukiumut 12.000 kr.-inik
annertussuseqarpoq.
Ilaqutariit, inoqutigiit aammalu
naligiissitsineq
Isertitat
uuttuutinut tulluarsarlugit aningaasartuutinut annerusunut soorlu ineqarnermut
akiliummut, imermut, kallerup inneranut, kiassarnermut, sillimmasiinermut,
nerisassanut il.il. naatsorsorneqarput.
Naatsorsueqqissaartarfik
ilaqutariit kisitsisitigut paasissutissaannik suliaqarnikuuvoq, tassani
inoqutigiit akornanni eqqarleriinnermut atassuteqarnerit aallaavigalugit
inoqutigiit ilaat ilaqutariinnut arlalinnut immikkoortiterneqarput.
Isertitanut
kisitsisitigut paasissutissani inuit inoqutigiillu isertitaannik misissuinermik
imaqartartup akerlianik misissuinermi matumani ilaqutariit isertitaat
aallaavigineqarput.
Kialluunniit
inuttaasup Inuit nalunaarsuiffiannut ulloq unnuarlu sumi uninngaveqarnerluni
nalunaarutigissavaa. Taamaattoq inuit najugaqarnermut paasissutissai kukkuneqanngivissortuunngillat.
Pineqartut
ukiup naalernerani ilaqutariinnut attaveqarfigisimasaannut isertitaat
atassusigaapput. Piffissaq ilaqutariinnut naatsorsuiffigineqartoq misissuinerup
inerneranut sunniuteqarsinnaavoq. Assersuutigalugu pineqartut ukiup
ingerlanerani angerlarsimaffimmit nuussimasut avissimasulluunniit ilaqutariinni
allanngortoqarnerup kingunerisaanik isertitakitsutut misissuinermi ilaapput,
ukiup annerpaartaani ilaqutariinni isertitakkaani ilaasimagaluarlutik.
Isertitat
nalilersornerini ilaqutariit annertussusaat katitigaanerallu aallaavigineqarput
(isertitat naligiissinnerat). Ilaqutariit ataatsimut aningaasaqartuunerat
aammalu angerlarsimaffimmi annertuunik ingerlatsinermi atuinermi
iluaqutissartaqarnera pissutigalugu. Ilaqutariit isertitaat isertitanut
kisitsisitigut paasissutissalerinermi OECD-p malittarisassai malillugit
isertitat naligiissinneqarput.
Isertitat
naligiissinnerat ilaqutariit tamakkiisumik isertitaat ilaqutariit
katitigaanerisa uuttuutaannik naleqqussakkamik agguarneqarluni kisinneqarpoq.
Ilaqutariinni inersimasoq siulleq (14 sinnerlugit ukiulik[3]) 1-imik uuttuuteqarpoq.
Ilaqutariinni inersimasoqarsimappat allanik inersimasut allat tamarmik immikkut
0,5-imik uuttuuteqartinneqartarput meeqqallu tamarmik immikkut 0,3-mik
uuttuuteqartinneqarlutik. Taamaasilluni ilaqutariit immikkut tamarmik
naligiissitsinermut uuttuutaat katillugit
kisinneqarput. Ilaqutariit marlunnik inersimasortallit pingasunillu
meerartallit 1+0,5+0,3+0,3+0,3 = 2,4-imik
naligiissitsinermut uuttuuteqarput. Ilaqutariinni isertitat 300.000 koruuniusimappata isertitat naligiissinnerat 300.000 kr./2,4 = 125.000 koruuniusimassapput
inersimasup kisimiittut isertitaanut sanilliunneqarsinnaalluni.
Isertitanut killissarititamit appasinnerusut
Isertitanut
killissarititamit appasinnerusoq qallunaat misissuineranni inuit isertitaasa
atoriaannaat agguaqatigiissinneranni 50 pct.-iannut aalajangersimavoq. Agguaqatigiissinnerat tassaavoq
isertitat annertussusiisa qaffasissusaanni qeqqaniittoq, affaani inuit
isertitaqarnerusut aammalu affaani inuit isertitakinnersut inissisimapput.
Aningaasaatikilliortutut
taaneqassagaanni isertitat ukiuni tulleriini pingasuni isertitanut
killissarititamit appasinnerusoq ataallugu ukiuni pineqartuni
inissisimasariaqarput.
Isertitanut
kisitsisitigut paasissutissat malillugit[4] Kalaallit Nunaat Danmarkimit naligiinnginnerusunik isertitaqarpoq
aamma isertitat agguaqatigiissillugit isertitat appasinnerupput. Taamaattumik
kalaallinut killigititaasup isertitat agguaqatigiissinnerini 50 pct.-imik qaffasinnerunissaa tunngavilersuutigineqarpoq.
Tamannalu tunngavigalugu isertitat agguaqatigiissinnerini 50 aammalu 60 pct.-it killigititat
assigiinngitsut marluk suliarineqarput.
Kalaallit
Nunaanni misissuinermi isertitat tamakkiisut agguaqatigiissinnerat ukiunut
pineqartunut immikkut kisinneqarput, qallunaat misissuineranni allanngorarnerit
assigiissaarniarlugit ukiuni pingasukkaanni isertitat
agguaqatigiissinnerisa akerlianik. Periaaseq piuminarsarniarlugu kalaallinut
periaaseq toqqarneqarpoq aammalu ingerlaannartumik agguaqatigiissitsineq
piffissami ingerlasumi isertitakitsut amerlassusaannut malunniuteqanngitsutut
nalilerneqarmat.
Takussutissiaq
2.1
2014-imit
2018-imut misissukkat isertitat agguaqatigiissinnerisa qeqqani inissisimasut
|
2014 |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
|
kr. |
||||
Ilaqutariit isertitaat atoriaannaat naligiissitat |
137.220 |
144.413 |
151.744 |
153.067 |
157.271 |
Nassuiaat: Ukiuni pingasuni isertitani pineqartuni ukiumi kingullermi isertitat agguaqatigiissinneqarput.
Pisuussutit
Qallunaat
misissuineranni pineqartut 100.000 koruunit
sinnerlugit pisuussutillit (2010-minngaanneersut) piitsutut taaneqanngillat.
Massakkuugallartoq Naatsorsueqqissaartarfik nalunaarsuutinik tulluartunik inuit
pisuussutaannut tunngasunik eqqortunik suliaqarnissamut periarfissaqanngilaq,
tunngavigineqartorlu tamanna kalaallinut misissuinermi ilanngunneqanngilaq.
Tunngavilersuutip ilanngunneqannginnera misissuinerup inernerinut annerusumik
malunnaateqannginnera naatsorsuutigineqarpoq, ilaqutariit ataatsikkut
isertitakitsut annertuunillu pisuussutillit arlaqanngissorineqarmata.
Ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugallit
Utoqqaat
illuini, plejehjemini aammalu innarluutilinnut
inissiisarfinni ineqartut pingaartumik utoqqalinermi aammalu siusinaartumik
soraarnerussutisiaqartuusarput. Inatsimmi aalajangersimavoq
soraarnerussutisiallit ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut
soraarnerussutisiat tunngaviusut 20 pct.-ii
kaasarfimmiutut tunniunneqartassasut sinneruttullu ineqarnermut akiliutitut
uninngatinneqartassasut.
Ulloq
unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut isertakitsuusarnerat pissutaalluni
nerisaqarnermut ineqarnermullu akiliineq ajorput. Misissuinermilu matumani
pineqartut piffissami misissuiffiusup naanerani inissiisarfimmi ineqartut
ineqarsimasulluunniit aningaasaatikilliortut misissukkat annertussusaanut
kisitsinermi ilaatinneqanngillat. Taakkununnga ilaapputtaaq meeqqanut
inuusuttunullu ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut aamma 18-it
sinnerlugit ukioqarsinnaasut, inuiaqatigiinnut ikaarsaarnissamut piareersarneq
imaluunniit inissanik neqeroorutinik amigaateqarneq pissutigalugu ulloq
unnuarlu paaqqinniffinniittut.
Ulloq
unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut adressi malillugu uppernarsarneqarput.
Pineqartut ulloq unnuarlu paaqqinnittarfiup adressia atorlugu
kaasarfimmiulerneqartartut paaqqinniffinnili najugaqanngitsut ilaatigut
naammattuugassaapput. Taamaattoqartillugu pineqartoq inoqutigiinni
najugaqartutut naatsorsorneqartarpoq.
Ilinniartut
Inuit
meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusuni ilinniartut aammalu inuit inersimasunik
meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumit ilinniakkanik ingerlataqartunik
ilaqutaqartut, aningaasaatikilliortut kisitsinermi tunngavilersuutinik
naammassinnikkaluarpataluunniit misissuinermi ilaanngillat. Killiliineq tamanna
toqqarneqarpoq aningaasaqarnikkut inissisimaneq namminerisamik qinikkatut
aammalu ataavartuunngitsutut isigineqarnera pissutigalugu.
Inuk ilinniartutut
naatsorsuutigineqarpoq pineqartoq piffissap misissuiffiusup naanerani
Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniartunut ingerlatsisunut nalunaarsuiffiani ISCED-imi qaffasissuseq 3, imaluunniit taanna qaangerlugu
ilinniartutut nalunaarsorsimappat.
Meeqqat pingasut ataallugit ukiullit
Suleriaaseq
malillugu piffissami misissuiffiusumi inuit pingasunik ukioqalersimanngitsut
ukiuni pingasuni Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngillat. Taamaattumik
tunngavilersuutit malillugit ilaqutariinni aningaasaatikilliornermi
inissisimasoqartillugu meeqqat pingasut ataallugit ukiullit
aningaasaatikilliortutut naatsorsuutigineqartarput.
Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut
Meeqqat
minnerpaamik angajoqqaani ataaseq najugaqatiginngippagu meeqqat angajoqqaamini
najugaqanngitsunut naatsorsuutigineqarpoq. Meeqqat angajoqqaaminni
najugaqanngitsut tassaagajunnerupput meeqqat ilaquttaminni allani najugallit,
ilaqutariinni ilasiaasut, isumaginninnikkut inissiisarfinni najugallit
imaluunniit kollegiani najugallit. Meeqqat ilinniarnerminnut atatillugu
angajoqqaaminni najugaqanngitsut aammalu meeqqat isumaginninnikkut
inissiisarfinni najugallit amerlanertigut misissukkanut ilaatinneqanngillat
qulaani taaneqareersutut ilinniartunut aammalu meeqqanut isumaginninnikkut
inissiisarfinni najugalinnut tunngavilersuutit peqqutigalugit. Taamatullu
meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut sinneruttut misissuinermi
ilaatinneqanngillat Naatsorsueqqissaartarfiup inunnut nalunaarsuiffiani
paasissutissat ullumikkut atuuttut malillugit aningaasaqarnikkut inuunermi
atugaat nalilersorneqarsinnaanngitsutut isigineqarmata.
Misissukkat amerlassusaat
Misissuinermi
anguniakkat pingaarnerit ilagaat aningaasaatikilliortut agguaqatigiissinnerisa
ineriartornerat nakkutigissallugu. Aningaasaatikilliortut amerlassusaannik
naatsorsuinerup saniatigut pingaartuuvoq misissukkat amerlassusaat
toqqassallugu, tassaasoq aningaasaatikilliortut amerlassusaat takussutissiaq
2.2. malillugu takuneqarsinnaasoq.
Takussutissiaq
2.2
2014-imit
2018-imut misissukkat ilaatinneqanngitsut amerlassusaat aammalu pissutaasut
|
2014 |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
Ilaatitaagallartut .............................. |
55.983 |
55.847 |
55.860 |
55.877 |
55.992 |
Ukioq naallugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimannginnermi ilaatinneqanngitsut ....... |
1.785 |
1.833 |
2.019 |
1.873 |
1.950 |
Piffissaq misissuiffiusoq tamakkerlugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimannginnermi ilaatinneqanngitsut ....... |
2.245 |
2.382 |
2.428 |
2.658 |
2.710 |
Isumaginninnikkut inissiisarfinni najugaqartut ilaatinneqanngitsut ........................... |
899 |
907 |
903 |
930 |
911 |
Ilinniartut taakkulu ilaqutaat ilaatinneqanngitsut ...... |
4.560 |
4.696 |
4.485 |
4.549 |
4.739 |
Baseniittut stationiniittullu ilaatinneqanngitsut ....... |
100 |
80 |
76 |
71 |
77 |
Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut ilaatinneqanngitsut ........................... |
782 |
754 |
749 |
719 |
707 |
Ilaqutariinni isertitanganngitsut ilaatinneqanngitsut ... |
261 |
280 |
203 |
182 |
223 |
Misissukkat amerlassusaat ...................... |
45.351 |
44.915 |
44.997 |
44.895 |
44.675 |
Misissukkat
amerlassusaanni pineqartut tamarmik Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni
najugaqartutut nalunaarsorsimasut aammalu meeqqat
pingasut inorlugit ukiullit inuunertik tamaat Kalaallit Nunaanni inuit
nalunaarsuiffianni nalunaarsorsimasut
tunngavigineqarput. Pineqartut najugaqarnermut tunngavigineqartunut
taaneqareersunut inuit nalunaarsuiffianni 31. decembarimit najugaqartutut
nalunaarsukkanit misissorneqarput. Piffissap ilaani ukiut marluk nikinneranni
Kalaallit Nunaanni aallaqqasimasut, imaluunniit Kalaallit Nunaata avataani
inunngorsimasut aammalu 31. decembari tikitsinnagu Kalallit Nunaannut
nuussimasut misissuinermut ilaatinneqanngillat. Taaneqareersutulli inuit ukioq
naallugu Kalaallit Nunaanni akileraartartuusimanngitsut ilaatinneqanngillat.
Piffissamilu
misissuiffiusumi Kalaallit Nunaanni aalajangersimasumik najugaqarsimanngitsut
saniatigut piffissap misissuiffiusup naanerani kommunit avataanni
najugaqarsimasut ilaatinneqanngillat, aammalu kommunit iluanni illoqarfimmi,
nunaqarfimmi imaluunniit savaateqarfinni najugaqartutut nalunaarsorsimanngitsut
ilaatinneqanngillat. Tassani assersuutigalugu najugaq stationiusinnaavoq.
Taamatuttaaq
inuit qallunaatut innuttaassuseqanngitsut aammalu Savalimmiuni inunngorsimasut
ilaqutariinni isertitaqarsimanngitsutut nalunaarsimasut imaluunniit
misissuinerup ukiuani kingullermi isertitaqarsimanngitsut ilaatinneqanngillat.
Taaneqartoq kingulleq inunnik Kalaallit Nunaanniit nuussimasunik kinaassusersiiniarluni misissuinermi ingerlanneqarpoq,
inunnilli nalunaarsuisarfimmi nalunaarsorneqarneri kingusinaarsinnaapput.
Naggataagullu
ilinniartunut, isumaginninnikkut inissiisarfinni najugaqartunut aammalu
meeqqamut angajoqqaaminni najugaqanngitsunut qulaani tunngavilersuutit tunuliaqutaralugit
piffissap misissuiffiusup naanerani inuit inissisimaffiat malillugit
ilanngunneqanngillat.
[1] Ekspertudvalget for fattigdom, 2013.
En dansk fattigdomsgrænse – analyser og forslag til opgørelsesmetoder,
qupp. 7
[2] Ilaqutariinnermut nassuiaatip
eqikkarneqarneranut Naatsorsueqqissaatarfiup 2019-imi
innuttaasut saqqummersitaa innersuussutigineqarpoq.
[3] OECD-mi malittarisassat
malillugit inersimasut tassaapput minnerpaamik 14-inik ukiullit, meeqqallu
tassaallutik 14-it inorlugit ukiullit. Malugeqquneqarpoq nassuiaat una
isertitat naligiissinneranut taamaallaat atorneqarmat. Allani meeqqanut
inersimasunullu ukiunut killigititat ilaqutariit kisitsisitigut
paasissutissaanni killigititat atorneqarput.
[4] Naatsorsueqqissaartarfiup
saqqummersitaa “2018-imi isertitat” takuuk.